ข้อความจากผลงานของซาเมนฮอฟ

เพื่อให้ภาษาเป็นสากล ก็ยังไม่สามารถตั้งชื่ออย่างนั้นได้

ข้าพเจ้ามิต้องการเป็นผู้สร้างภาษา แต่ขอเป็นเพียงแค่ผู้ริเริ่มมันเท่านั้น

พวกเราถูกบังคับให้คิดเหมือนอย่างคนพิการเพราะความรู้ไม่เพียงพอของภาษา

ภาษาสากลก็คล้ายกับภาษาของแต่ละชาติ คือเป็นเครื่องมือสื่อสารของสังคมนั้น ๆ และผู้คิดค้นภาษาก็ยกเลิกความเป็นเจ้าของไปแล้ว

ข้าพเจ้าขอเรียกการส่งเสริมความดีของผู้อาศัยอยู่ที่ในบ้านหลังเดียวกันว่า ความรักปิตุภูมิ ไม่ว่าพวกเขาจะมาจากไหน ใช้ภาษาอะไร นับถือศาสนาไหน หรือวรรณะทางสังคมระดับไหน และข้าพเจ้าไม่เคยเรียกการส่งเสริมการให้สนใจแต่กับชนชาติของตัวเองหรือส่งเสริมความเกลียดชังผู้คนต่างบ้านว่า ความรักปิตุภูมิ

โปรดจงจำเอาไว้ว่า มีเพียงวิธีเดียวเท่านั้นที่เราจะสามารถสร้างความสันติได้ คือการทำลายต้นเหตุที่ทำให้เกิดสงคราม และสิ่งที่หลงเหลืออยู่ของความป่าเถื่อนในอดีต และการที่ชนชาติหนึ่งควบคุมอำนาจอีกชนชาติหนึ่ง

ในช่วงเวลาแรกนี้ไม่จำเป็นต้องประกาศเรื่องของข้าพเจ้า ที่ว่าข้าพเจ้านั้นเป็นชาวฮิบรู ส่วนเรื่องแนวคิด การเกิด การบรรลุนิติภาวะ ความพยายาม และเรื่องเกี่ยวกับการต่อสู้ในเรื่องต่าง ๆ ของข้าพเจ้า ทุกอย่างนั้นมิได้เกี่ยวข้องกับความเป็นชาวฮิบรูของข้าพเจ้าเลย

แต่ดังเช่นข้าพเจ้าตอนนี้ที่ไม่ได้เป็นผู้ที่มาจากชนชาติใดชนชาติหนึ่ง แต่เป็นเพียงมนุษย์ธรรมดา และในขณะนี้ข้าพเจ้ารับรู้ได้ว่าข้าพเจ้าไม่เป็นส่วนหนึ่งของศาสนาใด แต่เป็นเพียงแค่มนุษย์เท่านั้น

ถ้าในครั้งหนึ่งท่านต้องการที่จะกล่าวถึงข้าพเจ้า ท่านสามารถเรียกข้าพเจ้าว่า "ลูกของโปแลนด์" (เพราะไม่มีใครสามารถปฏิเสธได้ว่าแผ่นดินนี้เป็นบ้านของข้าเจ้า ที่ซึ่งบิดามารดาของข้าพเจ้าอาศัยอยู่ เป็นที่ที่ข้าพเจ้าทำงานและตั้งใจเอาไว้ว่าจะทำงานจนถึงวาระสุดท้ายของชีวิตที่นี่ ถึงแม้ว่าข้าพเจ้าจะไม่ใช้พวกชาตินิยมก็ตาม) แต่โปรดอย่างเรียกข้าพเจ้าว่า "ชาวโปแลนด์" เลย เพราะว่าไม่อยากให้ใครมากล่าวว่าข้าพเจ้ามาสวมหน้ากากของประชาชนโปแลนด์โดยที่ข้าพเจ้าไม่ได้เป็น

และแล้วความฝันในช่วงหลายพันปีกำลังจะกลายเป็นจริง ในเมืองชายฝั่งเล็ก ๆ ของประเทศฝรั่งเศสผู้คนจากหลากหลายประเทศหลากหลายเชื้อชาติได้มารวมตัวกัน โดยที่พวกเขานั้นมาพบโดยมิเช่งอย่างเป็นใบ้หรือหูหนวก แต่พวกเขาสามารถเข้าใจซึ่งกันและกันได้ พวกเขาสนทนาปราศรัยกันเหมือนพี่น้อง หรือเหมือนกลุ่นชนที่มาจากชาติเดียวกัน บ่อยครั้งที่เมื่อคนจากหลากหลายเชื้อชาติมาชุมนุมกันและสามารถเข้าใจซึ่งกันและกันได้ แต่ว่าอะไรคือความแตกต่างของความเข้าใจกันของพวกเขากับของพวกเรา ในการรวมตัวของเราในครั้งนี้จะไม่มีชนชาติที่แข็งแกร่งหรือว่าอ่อนแอ ที่มีอำนาจหรือไร้ซึ่งอำนาจ ไม่มีใครต้องถ่อมตัวหรือต้องเป็นกังวล แต่พวกเราจะเป็นผู้คนที่เป็นชาติเดียวกัน และจะเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ของมนุษย์ชาติที่ผู้คนจากหลากหลายเชื้อชาติมากที่สุดได้ยืนอยู่ข้าง ๆ กัน โดยที่ไม่ใช่คนแปลกหน้าหรือคู่แข่ง แต่เป็นพี่น้องที่ไม่ได้บังคับการใช้ภาษาของกันและกันแต่ก็สามารถเข้าใจกันได้ และไม่มีความสงสัยแม้ว่าจะมีเงามืดมาบดบังแบ่งแยก และพวกเขายังมีความรักซึ่งกันและกัน จับมือกันไม่ด้วยความแสแสร้งอย่างที่คนต่างชาติจับกัน แต่เป็นการจับมือกันระหว่างมนุษย์กับมนุษย์ พวกท่านทั้งหลายโปรดระลึกถึงความสำคัญอันยิ่งใหญ่ไว้สำหรับวันนี้ เพราะว่าวันนี้เป็นในเมือง Boulogne-sur-Mer ไม่ใช่ที่ชาวฝรั่งเศสกับชาวอังกฤษ หรือชาวรัสเซียกับชาวโปแลนด์มารวมตัวกัน แต่เป็นมนุษย์กับมนุษย์ ขอให้พรทั้งหลายจงมาอยู่ในวันนี้ และความยิ่งใหญ่และการสรรเสริญจงมีวันต่อ ๆ ไป