Zamenhof.info

Biografia (curta) de Zamenhof

Ludwik Lejzer ZAMENHOF (conhecido em Esperanto por Ludoviko Lazaro) nasceu em 15 de dezembro de 1859 na rua Ulica Zielona ("Rua Verde"), na cidade de Bialistoque, que na época era parte do Império Russo (atual Polônia). Os pais dele foram Marko Zamenhof e Rozalia Zamenhof. O pai era professor de francês e alemão e ensinava também geografia. Ele falava com seu filho em russo, língua em que ocorreu também a educação de Ludoviko. A mãe, dona de casa, falava com Ludoviko em iídiche. Desde o seu nascimento Ludoviko mostrou amor às línguas. Durante a infância, ele sonhava em ser um grande escritor russo; escreveu vários poemas e até um tragédia em 5 atos. Depois, quando ele já era adulto, em uma de suas cartas ele escreveu que ele falava fluentemente três línguas (russo, polonês, alemão); o francês ele lia fluentemente, mas falava pouco e ruim. Durante sua vida, ele aprendeu cerca de oito outras língua.

O ambiente em que nasceu e cresceu Zamenhof não pode ser chamado de "fácil". A cidade era internacional. Nela moravam povos de diversas procedências linguísticas. Segundo as recordações de Zamenhof, as relações entre os habitantes eram frequentemente distantes da ideia de amizade. O jovem Ludoviko costumava ir à praça do mercado, onde ele via que os diversos grupos atacavam uns aos outros. Tudo isso teve um efeito sobre Zamenhof, fazendo ele pensar que a principal causa das relações de inimizade entre as nações era a falta de uma língua comum. O sonho de uma língua para a humanidade tomou posse dele e desde então nunca mais o deixaria.

Zamenhof (à esquerda, atrás) com colegas de turma em Varsóvia, 1873

Em 1865, Ludoviko começou a frequentar um curso elementar de quatro anos, e em 1869 entrou no ensino secundário, onde ele estudaria línguas estrangeiras. Ele sempre foi um aluno dedicado. Seus professores o achavam muito talentoso. Em 1873, a família se mudou para Varsóvia, onde o pai de Ludoviko ia trabalhar como professor de alemão em uma escola secundária.

Zamenhof conta que o mais desagradável é que naquele tempo em Varsóvia não havia mais pessoas: havia apenas russos, polacos, judeus etc. Todos se odiavam reciprocamente e pensavam apenas a respeito de suas nações. Ludoviko também logo cedo se deu conta da sua origem judaica, pois as políticas do Império Russo não eram favoráveis aos judeu.

Tie, en Varsovio, li ekvidis fortan kontraŭjudismon, kio puŝis lin poste ligiĝi al la cionisma movado, kvankam de lia plej frua infaneco en li ĉiam superregadis la “homo” kaj laŭ liaj vortoj li fordonis sian tutan vivon al unu ĉefa ideo kaj revo pri unuiĝo de la homaro. Pro tio li sufiĉe rapide deiris de la cionisma movado, sed ĉiam kompatis malfacilan sorton de sia popolo.

Sufiĉe frue li konkludis, ke la komuna lingvo, pri kiu li senĉese pripensadis, povas esti nur iu neŭtrala, apartenanta al neniu el la nun vivantaj nacioj, ĉar li vidis kaj spertis ĵaluzon inter diversaj nacioj kaj komprenis, ke neniu el la naciaj lingvoj estos elektata de ĉiuj registaroj kiel komuna lingvo. Kiam en 1873 en la Varsovia klasika gimnazio li konatiĝis kun antikvaj lingvoj kaj, fidela al sia revo, li komencis pensi pri revivigo de unu el tiuj lingvoj por komuna uzado. Sed poste li venis al firma konvinko, ke neniu el ekzistintaj aŭ ekzistantaj lingvoj estas taŭga por tiu celo, sed estas necesa nova, artefarita lingvo. Ekde tio li ne nur revis pri komuna neŭtrala lingvo, sed ankaŭ komencis okupiĝi pri ĝia kreado.

Lingwe uniwersala

Quando estava no quinto ano, Ludoviko Zamenhof conheceu a gramática inglesa, muito simples comparada com a gramática grega e latina, o que o surpreendeu e o convenceu de que muitos itens gramaticais não são necessários para uma língua. Nessa altura existia já na sua cabeça um projeto rudimentar da sua língua. Ele começou a eliminar formas supérfluas e logo chegou à menor gramática que ocupava não mais do que algumas páginas. Isso alegrou Ludoviko e, com uma nova energia, ele continuou as suas pesquisas, mas o problema de um vocabulário gigante incomodava-o.

Iun tagon la survendejaj pendaĵoj швейцарская (ŝvejcarskaja, “pordistejo”) kaj кондитерская (konditerskaja, “dolĉaĵejo”) kaptis lian atenton. Jen kio helpos solvi la problemon: sufiksoj! Sur la terurajn gigantajn vortoprovizojn falis radio de lumo kaj ili komencis rapide degeli. Eĉ pure radikaj vortoj (ekz. “patrino”, “tranĉilo” kaj aliaj) kun helpo de sufiksoj transformiĝis kaj faciligis enmemorigon. Laborante pri la vortaro, la aŭtoro baldaŭ rimarkis, ke la nunaj lingvoj posedas grandegan provizon da pretaj vortoj jam internaciaj kaj konataj al multaj popoloj. Ili estas vera trezoro por la estonta lingvo, kaj li sukcesis utiligi tiun trezoron. Kiel fonton de la vortaro li uzis latinid-germanan radikaron, elektante inter la formoj la plej simplajn kaj internaciajn.

Zamenhof em 1879

Em 1878 a língua estava quase pronta, o Ludoviko de 19 anos chamou-lhe "Lingwe uniwersala". Alguns colegas aprenderam essa língua. Ludoviko festejou com os companheiros na casa dos pais o nascimento da língua, embora entre a então "Lingwe uniwersala" e o atual Esperanto ainda houvesse uma grande diferença. Esse foi o primeiro período da língua.

No ano seguinte, em 1879, Ludoviko viajou para Moscovo para começar a estudar na universidade. Ele escolheu medicina como seu objeto de estudo. Evidentemente, Ludoviko se interessou mais pelas línguas, mas o seu pai considerou que linguística ou literatura eram profissões sem futuro, que a medicina era uma uma área com mais perspetivas e ele disse a Ludoviko que as línguas não sustentariam a futura família. Ludoviko foi obrigado a ceder à influência de seu pai e começou a estudar medicina. Há uma história que conta que seu pai queimou os cadernos com "Lingwe uniwersala" quando Ludoviko estava em Moscovo. Ele queria que o filho se ocupasse agora apenas com o estudo para se tornar um bom médico.

Lingvo internacia

Em 1881, Ludoviko teve de voltar para Varsóvia, onde ele continuou os seus estudos de medicina. Isso deveu-se à situação financeira do pai. Ele não mais conseguia enviar dinheiro para o pagamento do quarto e para subsistir. Ludoviko tinha irmãos que já deviam também estudar, o que também requeria dinheiro.

En la sama jaro, reveninte hejmen kaj eksciinte pri la bruligo de la kajero kun la “Lingwe uniwersala”, li komencis denove okupi sin pri la internacia lingvo, ĉar ĉio necesa troviĝis en la memoro. Ŝajne komence li malĝojiĝis pro la manko de la kajero, sed poste li komprenis, ke la unua versio de la lingvo estis tre malperfekta. Kio komence ŝajnis al li tute preta teorie, estis ankoraŭ ne preta praktike. Li komencis multe traduki, evitante laŭvortan tradukadon, al tiu aŭ alia lingvo kaj penis rekte pensi en la lingvo neŭtrala. Poste li rimarkis, ke la lingvo ricevis sian propran spiriton, sian propran vivon, la propran difinitan kaj klare esprimitan fizionomion, ne dependantan jam de iaj influoj. Li nomis novan varianton de la lingvo “Lingvo internacia”. Dum sia lasta medicinstudjaro en 1884, la lingvo internacia ricevis la formon de la nuna Esperanto.

En 1885 Ludoviko forveturis al kuracista praktiko en Litovion, kie li loĝis ĉe sia fratino kaj bofrato. Tie li komencis serĉi eldoniston por la lingvo, sed sukcesis nur du jarojn poste. Ankaŭ samtempe li komencis specialiĝi pri okulmedicino, ĉar li pensis, ke tiu ĉi medicina fako estas unu el la plej pacaj kaj trankvilaj. Baldaŭ li revenis en Varsovion.

Zamenhof e Klara Zilbernik em 1887

Dum la vintro 1886-1887 Ludoviko, vivanta en Varsovio, konatiĝis kun Klara Zilbernik, kiu loĝis ĉe lia fratino. Ili enamiĝis. La patro de Klara estis sapfabrikanto kaj li donis monon al Ludoviko por presigo de la libroj. Zamenhof decidis uzi pseŭdonimon Doktoro Esperanto. Li opiniis, ke ne tre bona sorto atendas kuraciston, kiu dependas de la publiko, se ĝi vidas en li fantaziulon, homon kiu sin okupas pri “flankaj aferoj”. Poste Zamenhof skribis, ke li sentis, ke li riskis la tutan estontan trankvilecon kaj ekzistadon sian kaj de sia familio.

Desse modo, o ano de 1887 tornou-se muito importante para Ludoviko: em 26 de julho aconteceu o nascimento do Esperanto e em 9 de agosto o casamento de Ludoviko e Clara, que foi fiel ao seu marido toda a vida.

O nascimento do Esperanto

O primeiro livro de ensino de Esperanto

Em 26 de julho apareceu o Unua Libro, o primeiro manual da Língua Internacional, atualmente chamada Esperanto. O dia 26 de julho é festejado como dia de nascimento do Esperanto. O nome original da obra, na língua russa, é Международный языкъ. Предисловіе и полный учебникъ ( "Língua Internacional. Prefácio e manual completo"). A edição original era apenas em Russo, mas até ao final de 1887 o livro apareceu também em Polaco, Alemão e Francês e a segunda edição em Russo. A primeira versão em Inglês surgiu em 1888, mal traduzida, e, segundo se conta, o próprio Zamenhof impediu a sua venda até que Richard H. Geoghegan, irlandès residente no Reino Unido, voltou a traduzir o livro.

O novo projeto de língua foi aceite com grande entusiasmo. Apesar do algum sucesso da anterior língua construída -Volapük-, que surgiu em 1879, o Esperanto rapidamente encontrou seguidores em todo o mundo. E quase imediatamente mostrou que é adequado para a comunicação internacional pela sua facilidade, lógica e beleza. Era para Zamenhof uma grande alegria sentir-se, desde então, rodeado por fervorosas pessoas a partilhar o mesmo ideal. Ele viu que a língua se tornou viva, até mesmo usada. Ludoviko começou a receber cartas com perguntas, conselhos, aprovações e já muitas eram escritas em Esperanto.

Post preskaŭ tuja sukceso, en 1888 aperis la “Dua Libro” (Dua Libro de l’ Lingvo Internacia), kiu estis eldonita por priskribo de la Lingvo Internacia, kaj la unua libro, tute skribita en Esperanto. La 1-an de septembro 1889 aperis La Esperantisto, la unua periodaĵo en la internacia lingvo Esperanto en la urbo Nurenbergo (Germanio). En multaj urboj en la diversaj partoj de la mondo (komence, kompreneble, plejparte en Eŭropo) ĝermis unuaj Esperanto-grupoj. Kreiĝis internacia movado.

En 1889 Zamenhof, pro manko de mono, estis devigita translokiĝi, lasinte la familion, en urbon Ĥerson (suda parto de nuna Ukrainio), kie li ne sukcesis trovi enspezigan laboron. En majo de 1890 li denove translokiĝis en Varsovion, kien ankaŭ venis Klara kaj du infanoj Adamo kaj Sofja, kiuj loĝis ĉe bopatro de Ludoviko en urbo Kaŭno (nuna Litovio). Post duonjaro la familio estis fine reunuiĝinta. Sed mona problemo persekutos Ludovikon ankoraŭ longan tempon.

La lingvo Esperanto iĝis pli kaj pli populara, kaj Zamenhof starigis korespondadon kun multaj ĵus aperintaj esperantistoj el diversaj landoj. Tiu korespondado postulis multan tempon kaj multan monon. La monsituacio denove malpliboniĝis kaj Ludoviko devis denove translokiĝi, nun al Grodno, kien post iom da tempo li venigis sian familion. Ili loĝis tie ĝis 1898 kiam la tuta familio definitive revenis al Varsovio.

Zamenhof ocupou-se não apenas da língua. Naturalmente, ele correspondia-se muito, lia e escrevia muito em Esperanto, escreveu livros e artigos, mas ele conseguiu também encontrar tempo para aumentar o seu conhecimento em medicina. Por exemplo, em 1897 ele foi duas vezes para a universidade em Viena para se aperfeiçoar na oftalmologia.

En Varsovio li loĝis en malriĉa strato de la hebrea kvartalo, kie li restis ĝis la Unua Mondmilito. Li laboris kiel okulkuracisto, kaj liaj prezoj kompare kun la aliaj urbaj kuracistoj estis tre malaltaj. Ofte Zamenhof akceptis pacientojn senpage, se li vidis, ke ili ne havas monon kaj vivas en mizero. Li iĝis vera popola kuracisto, ĉar multaj homoj povis iri nur al li, pro liaj nealtaj prezoj. Zamenhof estis devigita labori tutajn tagojn kaj noktojn li dediĉis al Esperanto. Tiel li vivadis ĝis la morto, tre modeste, tre malriĉe.

O primeiro congresso

Zamenhof no primeiro Congresso Universal de Esperanto em Boulogne-sur-mer

Ekde 1898 aperis multa laboro por Esperanto, kiu disvastiĝis en multaj landoj. La rezulto de tiu ĉi disvastiĝo estis apero de Universalaj Kongresoj. En 1905 en Francio en urbo Bulonjo-ĉe-Maro okazis la unua Universala Kongreso, kie partoprenis 688 homoj el 20 landoj inkluzive de la kreinto de la lingvo. Ĝi okazis de la 5-a ĝis la 12-a de aŭgusto. D-ro Zamenhof faris longan paroladon. Por li tiu momento estis unu el la plej belaj en lia vivo. Li estis tre emociita. Li nun havis la pruvon, ke Esperanto povas esti flue parolata kaj facile komprenata de la plej malsamaj popoloj. Entute Ludoviko Zamenhof sukcesis partopreni en naŭ kongresoj, la deka en 1914 estis nuligita pro la komencinta Unua Mondmilito. Lia edzino Klara ĉiam akompanis sian edzon, do ankaŭ ŝi partoprenis en ĉiuj kongresoj.

Dum kreskado de la populareco de la lingvo, preskaŭ ekde la komenco de ĝia ekzistado aperadis diversaj proponoj reformi Esperanton. Komence demokratie Zamenhof aŭskultis ilin ĉiujn kaj raportis kun fidela zorgo en la gazeto La Esperantisto. Sed baldaŭ, kiam pli kaj pli da proponoj venadis, kreinto de la lingvo ekkonsciis, ke multaj el la proponoj kontraŭas unu la alian. Ankaŭ li jam havis sperton kaj klare komprenis, ke tio, kio aspektas bele teorie, praktike povas esti male. Kaj kelkaj proponoj, kontentigantaj unu parton de esperantistoj, povus esti malakceptotaj de aliaj esperantistoj.

O Fundamento do Esperanto

Zamenhof rifuzis ŝanĝi Esperanton kaj en tio plejmulto da esperantistoj subtenis lian decidon. Li neniam pretendis pri siaj rajtoj al la lingvo. Li skribis, ke li ne volis esti kreinto de lingvo, sed li volis esti iniciatinto. Zamenhof opiniis, ke li kreis bazon, sed la cetero devas esti kreata de la homa societo kaj de la vivo tiel, kiel en ĉiu vivanta lingvo. Li opiniis, ke Esperanto devas vivi, kreski kaj progresi laŭ la samaj leĝoj, laŭ kiaj estis ellaborataj ĉiuj vivaj lingvoj. Pro tio en 1905 estis akceptita la Fundamento de Esperanto, netuŝebla grava dokumento, kiun neniu havas la rajton ŝanĝi. Sed tamen ideoj kaj proponoj por ŝanĝi la lingvon restis, kio en 1907 kondukis al fendo en la Esperanto-movado kaj al aperado de Ido. Tio estis por Zamenhof doloriga bato, sed nature modesta kaj pacema, li ĉiam penis mildigi ĉiujn konfliktojn ĉirkaŭ si kaj neniam montris ian malamikecon kontraŭ siaj ofendintoj. Eĉ al tiu, kiu lin plej kruele perfidis, Louis de Beaufront (kreinto de reformita Esperanto sub la nomo “Ido”), li ĝis la fino volis helpi kaj skribis por li mirige pardoneman leteron.

Final da vida de Zamenhof.

O túmulo de Zamenhof em Varsóvia

La Unua Mondmilito iĝis granda bato por Zamenhof, por homo, kiu konsideris homaron kiel “unu grandan familion”. Li ne sukcesis partopreni en la dek-unua UK en Usono, samkiel aliaj eŭropaj esperantistoj. Pro la milito ili ne povis vojaĝi al Ameriko. Lia stato malboniĝis kaj doktoro Zamenhof ne plu povis labori tutan tagon. Lia filo Adamo prenis sur sin grandan parton de la laboro. En aŭgusto germana armeo okupis Varsovion. La familio de Zamenhof estis disigita kaj Ludoviko eĉ ne havis eblon korespondi kun siaj parencoj (ekzemple, kun la filino), kiuj troviĝis ne en Varsovio.

Em 14 de abril de 1917 Zamenhof mrreu. Até à sua morte, ele trabalhou muito pelo movimento, pela língua. O notável esperantista Gaston Waringhien assim descreveu Zamenhof no seu livro 1887 kaj la sekvo…:

Ele era tímido perante o público e não tinha propensão para as cerimónias oficiais, nas quais ele participava apenas por causa do seu estatuto de criador do Esperanto. Ele era um daqueles raros seres humanos que desempenhou um papel internacional importante e, no entanto, nada tinha a temer da publicação da sua correspondência: ela revela apenas a sua natural delicadeza, a sua profunda sinceridade e o seu elevado sentido de justiça.

Li ne estis oratoro, parolis milde kaj mallaŭte. Li multe fumis, precipe cigaredojn. Jam de ĉirkaŭ la jaro 1900 li suferis je malforteco de la koro kaj manko de pulso en la piedoj. Tial, kiam liaj enspezoj tion ebligis, li vizitis somere germanajn ban-urbojn.

Sed plej gravaj trajtoj de lia karaktero estis la volforto, per kiu li ĉion oferis por siaj idealoj, kaj la pacienca obstino, per kiu li forpuŝis ĉiujn obstaklojn al ilia efektiviĝado. Kaj tiun volforton kaj tiun paciencon li ĉerpis el la vere senmezura amo, kiu instigis lin alporti, per ĉiuj fortoj de sia korpo kaj spirito, iom da konsolo al tiu fizike kaj morale blindiĝinta homaro en plenumado de la antikva orakolo: “Konsolu, konsolu mian popolon!”.

Fontes