Zamenhof.info

ضامن ہوف کی مختصر سوانح حیات

لڈوک لزارس ضامن ہوف (اسپرانتو میں: Ludoviko Lazaro) 15 دسمبر 1859 کو موجودہ پولینڈ کے شہر بیالی سٹوک میں پیدا ہوئے۔ تب بیالی سٹوک روسی ایمپائر کا حصہ تھا۔ ان کے والدین مارکو ضامن ہوف اور روزالیا ضامن ہوف تھے۔ ان کے والد فرانسیسی اور جرمن زبانوں کے استاد تھے اور وہ جغرافیہ بھی پڑھاتے تھے۔
مارکو اپنے بیٹے کے ساتھ روسی زبان میں بات کرتا تھا جو کہ لڈوک کی تدریس کا باعث بنی۔ ماں، ایک گھریلو خاتون تھی، جو لڈوک کے ساتھ یدش میں بات کرتی تھی۔ اپنی بتدائی عمر سے ہی لڈوک زبانوں کی محبت میں گرفتار ہو گیا۔ بچپن میں اس نے ایک عظیم روسی مصنف بننے کا خواب دیکھا اور یہاں تک کہ 5 ایکٹ کا منظوم المیہ (ٹریجڈی) لکھ ڈالا۔
بعد میں جب وہ بالغ ہوا، اس نے اپنے ایک خط میں لکھا کہ وہ تین زبانیں (روسی، پولش، جرمن) روانی بول سکتا تھا۔ وہ روانی سے فرانسیسی بھی پڑھ لیتا تھا، لیکن اس زبان میں زیادہ مشق نہ ہونے کی وجہ سے بولنے میں کوئی خاص مہارت نہ تھی۔ اور اس نے اپنی زندگی کے دوران مزید آٹھ زبانیں بھی سیکھیں۔

ضامن ہوف جس ماحول میں پیدا ہوا اور جس ماحول میں اس نے پرورش پائی تھی اسے آسان نہیں کہا جا سکتا۔ یہ شہر بین الاقوامی، کثیر لسانی لوگوں کی طرف سے آباد تھا، اور ضامن ہوف کے مطابق، یہاں کے باشندوں کے درمیان تعلقات اکثر دوستی اور بھائی چارے کے خیال سے ہی خالی تھے۔
نوجوان لڈوک اکثر بازار کے چوک پر جاتا، جہاں وہ لوگوں کے مختلف گروہوں کو ایک دوسرے پر حملہ کرتے دیکھتا۔ اس سب نے ننھے لڈوک کو متاثر کیا، اور بچپن میں ہی اس نے سوچا لیا کہ قوموں کے درمیان غیر دوستانہ تعلقات کی بنیادی وجہ ایک مشترکہ زبان نہ ہونے کی وجہ سے ہے۔ ایک انسانی زبان کے خواب نے اسے جکڑ لیا اور اسے کبھی نہیں چھوڑا۔

ضامن ہوف (بائیں، پیچھے) اپنے ہم جماعتیوں کے ہمراہ وارسا میں، 1873

لڈوک کی چار سالہ ابتدائی اسکول کی تعلیم کا آغاز 1865 میں ہوا، اور 1869 میں اس نے ایک جمنازیم (سکول) میں تعلیم حاصل کرنا شروع کر دی، جہاں اس نے غیر ملکی زبانیں سیکھنا شروع کیں۔ وہ ہمیشہ سے ایک محنتی طالب علم تھا اور اساتذہ اسے انتہائی قابل کہتے تھے۔ 1873 کو ضامن ہوف خاندان وارسا میں آباد ہو گیا، جہاں لڈوک کے والد نے ایک جمنازیم (سکول) میں جرمن پڑھانا شروع کردی۔

ضامن ہوف کی یادداشتوں کے مطابق انتہائی ناخوشگوار چیز یہ تھی کہ اس نے کبھی وارسا میں لوگوں کو بالکل بھی نہیں دیکھا تھا۔ اس نے صرف روسیوں، پولش، یہودیوں وغیرہ کو دیکھا تھا، اور وہ سب ایک دوسرے سے نفرت کرتے تھے اور ہر ایک اپنی قوم کے بارے میں سوچتا تھا۔ لڈوک کو بھی جلد ہی احساس ہو گیا کہ وہ ایک یہودی ہے کیونکہ روسی سلطنت کی پالیسی یہودیوں کے حق میں نہیں تھی۔

وارسا میں اس نے یہودیت کے خلاف سخت نفرت و دشمنی دیکھی، جس نے اسے صیہونی تحریک میں شامل ہونے پر مجبور کر دیا تھا۔ حالانکہ بچپن ہی سے اس پر ہمیشہ "انسانیت" کا غلبہ رہا اور اپنے الفاظ میں اس نے اپنی پوری زندگی ایک بنیادی نظریے کے لیے وقف کر دی جو انسانیت کے اتحاد کے خواب کے گرد گھومتا تھا۔ اس وجہ سے اس نے صیہونی تحریک کو فوری طور پر چھوڑ دیا، لیکن ہمیشہ اپنے لوگوں کی حالت زار پر افسوس کا اظہار کرتا رہا۔

اس کے لیے یہ نتیجہ اخذ کرنا قبل از وقت تھا کہ جس مشترکہ زبان کے بارے میں وہ مسلسل سوچ رہا تھا وہ صرف غیر جانبدار ہو سکتی ہے، جس کا تعلق اب موجود زندہ قوموں میں سے کسی سے نہیں ہے، کیونکہ وہ مختلف قوموں کے درمیان حسد دیکھ چکا تھا اور اس نے یہ تجربہ کر لیا تھا اور سمجھ لیا تھا کہ ان سب قومی زبانوں میں سے کوئی بھی ایسی زبان نہیں ہے جسے تمام حکومتوں کی جانب سے ایک مشترکہ زبان کے طور پر منتخب کر لیا جائے گا.جب وہ 1873 میں وارسا کلاسیکل جمنازیم (سکول) میں قدیم زبانوں سے آشنا ہوا اور اپنے خواب کی تعبیر پانے کے لیے اس نے ان قدیم (کلاسیکی) زبانوں میں سے کسی ایک کو عام استعمال کے لیے زندہ کرنے کا سوچنا شروع کیا۔ لیکن پھر اسے پختہ یقین ہو گیا کہ ماضی میں موجود یا ہنوز موجودہ زبانوں میں سے کوئی بھی اس مقصد کے لیے موزوں نہیں ہے، بلکہ ایک نئی، مصنوعی زبان کی ضرورت ہے۔تب سے ہی اس نے نہ صرف ایک مشترکہ غیر جانبدار زبان کا خواب دیکھا، بلکہ اس کی تخلیق پر بھی کام شروع کر دیا۔

Lingwe uniwersala

جب لڈوک پانچویں کلاس میں تھا تب انگریزی گرائمر سے اسکی واقفیت ہوئی جو یونانی اور لاطینی گرائمر کے مقابلے میں قدرے آسان تھی، تو اس بات نے اسے حیران کر دیا اور اسے یقین ہو گیا کہ زبان کے لیے گرامر کی کثرت (کثیر قواعد و ضوابط) ضروری نہیں ہے۔ اس وقت اس کے دماغ میں اس کی زبان کا ایک ناپختہ منصوبہ موجود تھا۔اس نے ضرورت سے زیادہ قواعد کو ترک کرنا شروع کر دیا اور جلد ہی وہ مختصر ترین گرامر بنانے میں کامیاب ہو گیا، جو صرف چند صفحات پر مشتمل تھی۔ اس سے لڈوک بہت خوش ہوا، اور نئی توانائی کے ساتھ اس نے اپنی تحقیق کو جاری رکھا۔ لیکن الفاظ کے بہت بڑے ذخیرے کے مسئلے نے اسے پریشان کر دیا۔

Iun tagon la survendejaj pendaĵoj швейцарская (ŝvejcarskaja, “pordistejo”) kaj кондитерская (konditerskaja, “dolĉaĵejo”) kaptis lian atenton. Jen kio helpos solvi la problemon: sufiksoj! Sur la terurajn gigantajn vortoprovizojn falis radio de lumo kaj ili komencis rapide degeli. Eĉ pure radikaj vortoj (ekz. “patrino”, “tranĉilo” kaj aliaj) kun helpo de sufiksoj transformiĝis kaj faciligis enmemorigon. Laborante pri la vortaro, la aŭtoro baldaŭ rimarkis, ke la nunaj lingvoj posedas grandegan provizon da pretaj vortoj jam internaciaj kaj konataj al multaj popoloj. Ili estas vera trezoro por la estonta lingvo, kaj li sukcesis utiligi tiun trezoron. Kiel fonton de la vortaro li uzis latinid-germanan radikaron, elektante inter la formoj la plej simplajn kaj internaciajn.

1879 میں ضامن ہوف

En 1878 la lingvo estis preskaŭ preta, la 19-jara Ludoviko nomis ĝin “Lingwe uniwersala”. Kelkaj samklasanoj lernis tiun lingvon. Ludoviko festis kun la kamaradoj en la hejmo de la gepatroj la naskiĝon de la universala lingvo, kvankam inter la tiama “Lingwe uniwersala” kaj la nuna Esperanto estis ankoraŭ granda diferenco. Tio estis la unua periodo de la lingvo.

La sekvan jaron, en 1879, Ludoviko vojaĝis al Moskvo por komenci studi en la universitato. Li elektis medicinon kiel sian fakon. Evidente, ke Ludoviko pli interesiĝis pri lingvoj, sed lia patro opiniis, ke lingvisto aŭ literaturisto estas senesperaj profesioj, ke kuracado estas pli perspektiva fako kaj li diris al Ludoviko, ke lingvoj ne vivtenos la estontan familion. Ludoviko estis devigita cedi al influo de sia patro kaj komencis studi medicinon. Ekzistas legendo, ke la patro forbruligis la kajeron kun “Lingwe uniwersala”, kiam Ludoviko estis en Moskvo. Li volis, ke la filo okupu sin nur pri la studado por iĝi bona kuracisto.

Lingvo internacia

1881 میں، لڈوک کو وارسا واپس جانا پڑا، جہاں اس نے اپنی طب کی تعلیم جاری رکھی۔ اس واپسی کا تعلق والد کے مالی حالات سے تھا۔وہ کمرے کے کرایے اور گزر بسر کے لیے مزید رقم نہیں بھیج سکتا تھا۔ لڈوک کے دوسرے بہن بھائی بھی تھے جنہیں تعلیم جاری رکھنا تھی، جس کے لیے رقم کی بھی ضرورت تھی۔

En la sama jaro, reveninte hejmen kaj eksciinte pri la bruligo de la kajero kun la “Lingwe uniwersala”, li komencis denove okupi sin pri la internacia lingvo, ĉar ĉio necesa troviĝis en la memoro. Ŝajne komence li malĝojiĝis pro la manko de la kajero, sed poste li komprenis, ke la unua versio de la lingvo estis tre malperfekta. Kio komence ŝajnis al li tute preta teorie, estis ankoraŭ ne preta praktike. Li komencis multe traduki, evitante laŭvortan tradukadon, al tiu aŭ alia lingvo kaj penis rekte pensi en la lingvo neŭtrala. Poste li rimarkis, ke la lingvo ricevis sian propran spiriton, sian propran vivon, la propran difinitan kaj klare esprimitan fizionomion, ne dependantan jam de iaj influoj. Li nomis novan varianton de la lingvo “Lingvo internacia”. Dum sia lasta medicinstudjaro en 1884, la lingvo internacia ricevis la formon de la nuna Esperanto.

1885 میں لڈوک، ڈاکٹری کی پریکٹس کے لیے لتھوانیا چلا گیا، جہاں وہ اپنی بہن اور بہنوئی کے ساتھ رہتا تھا۔ وہاں اس نے زبان کی اشاعت کے لیے پبلشر کی تلاش شروع کر دی، اور صرف دو سال بعد ہی وہ پبلشر ڈھونڈنے میں کامیاب ہو گیا۔ اس کے ساتھ ہی اس نے امراض چشم میں مہارت حاصل کرنا شروع کر دی، کیونکہ اس کے خیال میں طب کا یہ شعبہ سب سے زیادہ پر امن ہے۔ وہ جلد ہی وارسا واپس لوٹ آیا۔

ضامن ہوف اور کلارا زبرنک، 1887

Dum la vintro 1886-1887 Ludoviko, vivanta en Varsovio, konatiĝis kun Klara Zilbernik, kiu loĝis ĉe lia fratino. Ili enamiĝis. La patro de Klara estis sapfabrikanto kaj li donis monon al Ludoviko por presigo de la libroj. Zamenhof decidis uzi pseŭdonimon Doktoro Esperanto. Li opiniis, ke ne tre bona sorto atendas kuraciston, kiu dependas de la publiko, se ĝi vidas en li fantaziulon, homon kiu sin okupas pri “flankaj aferoj”. Poste Zamenhof skribis, ke li sentis, ke li riskis la tutan estontan trankvilecon kaj ekzistadon sian kaj de sia familio.

1887 کا سال لڈوک کے لیے ایک خاص سال بن گیا۔ اسی سال 26 جولائی کو اس کی اسپرانتو کتاب منظر عام پر آئی۔ اور 9 اگست کو اس نے کلارا سے شادی رچائی۔ دونوں مرت دم تک ایک دوسرے کے ساتھ رہے۔

اسپرانتو کی ابتداء

اسپرانتو کی پہلی کتاب

26 جولائی کو پہلی کتاب منظر عام پر آئی۔ عالمی زبان سیکھنے کے پہلے کتاب، جسے آج ہم اسپرانتو کے نام سے جانتے ہیں۔ 26 جولائی کو اسپرانتو کی پیدائش کے دن کے طور پر منایا جاتا ہے۔ اس اثر کا اصل نام جو کہ روسی میں ہے۔Международный языкъ. Предисловіе и полный учебникъ
("عالمی زبان۔ پیش لفظ اور مکمل آموزش کتاب")۔ اصل کتاب روسی زبان میں شائع ہوئی تھی، لیکن 1887 کا سال ختم ہونے سے پہلے ہی یہ کتاب ترجمہ ہو کر پولش، جرمن اور فرانسیسی زبانوں جبکہ اس کی دوسری اشاعت روسی زبان میں منظر عام پر آ چکی تھی۔ اس کتاب کا انگریزی ورژن 1888 میں چھپ گیا تھا۔ خراب ترجمہ ہونے کی وجہ سے ضامن ہوف نے اس کی فروخت کو رکوا دیا تھا۔ پھر اس کا عمدہ انگریزی ترجمہ رچرڈ ایچ گوغیگان نے 1889 میں کیا جو منظر عام ہر آیا۔ رچرڈ آئیرلینڈ میں رہنے والا برطانوی باشندہ تھا۔

La nova lingvoprojekto estis akceptita kun granda entuziasmo. Malgraŭ ioma sukceso de antaŭa artefarita lingvo Volapuko, kiu aperis en 1879, Esperanto sufiĉe rapide trovis sekvantojn en la tuta mondo. Kaj preskaŭ tuj ĝi montris, ke ĝi pli taŭgas por internacia komunikado pro sia facileco, logiko kaj beleco. Estis por Zamenhof granda ĝojo, senti sin de tiam ĉirkaŭata de fervoraj samideanoj. Li vidis, ke la lingvo fariĝis vivanta, eĉ uzata. Ludoviko komencis ricevi leterojn kun demandoj, konsiloj, aproboj, kaj jam multaj estis skribitaj en Esperanto.

Post preskaŭ tuja sukceso, en 1888 aperis la “Dua Libro” (Dua Libro de l’ Lingvo Internacia), kiu estis eldonita por priskribo de la Lingvo Internacia, kaj la unua libro, tute skribita en Esperanto. La 1-an de septembro 1889 aperis La Esperantisto, la unua periodaĵo en la internacia lingvo Esperanto en la urbo Nurenbergo (Germanio). En multaj urboj en la diversaj partoj de la mondo (komence, kompreneble, plejparte en Eŭropo) ĝermis unuaj Esperanto-grupoj. Kreiĝis internacia movado.

En 1889 Zamenhof, pro manko de mono, estis devigita translokiĝi, lasinte la familion, en urbon Ĥerson (suda parto de nuna Ukrainio), kie li ne sukcesis trovi enspezigan laboron. En majo de 1890 li denove translokiĝis en Varsovion, kien ankaŭ venis Klara kaj du infanoj Adamo kaj Sofja, kiuj loĝis ĉe bopatro de Ludoviko en urbo Kaŭno (nuna Litovio). Post duonjaro la familio estis fine reunuiĝinta. Sed mona problemo persekutos Ludovikon ankoraŭ longan tempon.

La lingvo Esperanto iĝis pli kaj pli populara, kaj Zamenhof starigis korespondadon kun multaj ĵus aperintaj esperantistoj el diversaj landoj. Tiu korespondado postulis multan tempon kaj multan monon. La monsituacio denove malpliboniĝis kaj Ludoviko devis denove translokiĝi, nun al Grodno, kien post iom da tempo li venigis sian familion. Ili loĝis tie ĝis 1898 kiam la tuta familio definitive revenis al Varsovio.

Zamenhof sin okupis ne nur pri la lingvo. Memkompreneble, li multe korespondis, multe legis kaj skribis en Esperanto, verkis librojn kaj artikolojn, sed li sukcesis ankaŭ trovadi tempon por pligrandigi sian scion en medicino. Ekzemple, en 1897 li duan fojon iris al la universitato en Vieno por perfektigi sin en la okulmedicino.

En Varsovio li loĝis en malriĉa strato de la hebrea kvartalo, kie li restis ĝis la Unua Mondmilito. Li laboris kiel okulkuracisto, kaj liaj prezoj kompare kun la aliaj urbaj kuracistoj estis tre malaltaj. Ofte Zamenhof akceptis pacientojn senpage, se li vidis, ke ili ne havas monon kaj vivas en mizero. Li iĝis vera popola kuracisto, ĉar multaj homoj povis iri nur al li, pro liaj nealtaj prezoj. Zamenhof estis devigita labori tutajn tagojn kaj noktojn li dediĉis al Esperanto. Tiel li vivadis ĝis la morto, tre modeste, tre malriĉe.

پہلی کانگرس

فرانس کے شہر بولوں میں ضامن ہوف پہلی عالمی اسپرانتو کانگرس میں

Ekde 1898 aperis multa laboro por Esperanto, kiu disvastiĝis en multaj landoj. La rezulto de tiu ĉi disvastiĝo estis apero de Universalaj Kongresoj. En 1905 en Francio en urbo Bulonjo-ĉe-Maro okazis la unua Universala Kongreso, kie partoprenis 688 homoj el 20 landoj inkluzive de la kreinto de la lingvo. Ĝi okazis de la 5-a ĝis la 12-a de aŭgusto. D-ro Zamenhof faris longan paroladon. Por li tiu momento estis unu el la plej belaj en lia vivo. Li estis tre emociita. Li nun havis la pruvon, ke Esperanto povas esti flue parolata kaj facile komprenata de la plej malsamaj popoloj. Entute Ludoviko Zamenhof sukcesis partopreni en naŭ kongresoj, la deka en 1914 estis nuligita pro la komencinta Unua Mondmilito. Lia edzino Klara ĉiam akompanis sian edzon, do ankaŭ ŝi partoprenis en ĉiuj kongresoj.

Dum kreskado de la populareco de la lingvo, preskaŭ ekde la komenco de ĝia ekzistado aperadis diversaj proponoj reformi Esperanton. Komence demokratie Zamenhof aŭskultis ilin ĉiujn kaj raportis kun fidela zorgo en la gazeto La Esperantisto. Sed baldaŭ, kiam pli kaj pli da proponoj venadis, kreinto de la lingvo ekkonsciis, ke multaj el la proponoj kontraŭas unu la alian. Ankaŭ li jam havis sperton kaj klare komprenis, ke tio, kio aspektas bele teorie, praktike povas esti male. Kaj kelkaj proponoj, kontentigantaj unu parton de esperantistoj, povus esti malakceptotaj de aliaj esperantistoj.

اسپرانتو کے بنیادی اہم اصول

Zamenhof rifuzis ŝanĝi Esperanton kaj en tio plejmulto da esperantistoj subtenis lian decidon. Li neniam pretendis pri siaj rajtoj al la lingvo. Li skribis, ke li ne volis esti kreinto de lingvo, sed li volis esti iniciatinto. Zamenhof opiniis, ke li kreis bazon, sed la cetero devas esti kreata de la homa societo kaj de la vivo tiel, kiel en ĉiu vivanta lingvo. Li opiniis, ke Esperanto devas vivi, kreski kaj progresi laŭ la samaj leĝoj, laŭ kiaj estis ellaborataj ĉiuj vivaj lingvoj. Pro tio en 1905 estis akceptita la Fundamento de Esperanto, netuŝebla grava dokumento, kiun neniu havas la rajton ŝanĝi. Sed tamen ideoj kaj proponoj por ŝanĝi la lingvon restis, kio en 1907 kondukis al fendo en la Esperanto-movado kaj al aperado de Ido. Tio estis por Zamenhof doloriga bato, sed nature modesta kaj pacema, li ĉiam penis mildigi ĉiujn konfliktojn ĉirkaŭ si kaj neniam montris ian malamikecon kontraŭ siaj ofendintoj. Eĉ al tiu, kiu lin plej kruele perfidis, Louis de Beaufront (kreinto de reformita Esperanto sub la nomo “Ido”), li ĝis la fino volis helpi kaj skribis por li mirige pardoneman leteron.

ضامن ہوف کی زندگی کے آخری ایام

وارسا میں ضامن ہوف کی قبر

La Unua Mondmilito iĝis granda bato por Zamenhof, por homo, kiu konsideris homaron kiel “unu grandan familion”. Li ne sukcesis partopreni en la dek-unua UK en Usono, samkiel aliaj eŭropaj esperantistoj. Pro la milito ili ne povis vojaĝi al Ameriko. Lia stato malboniĝis kaj doktoro Zamenhof ne plu povis labori tutan tagon. Lia filo Adamo prenis sur sin grandan parton de la laboro. En aŭgusto germana armeo okupis Varsovion. La familio de Zamenhof estis disigita kaj Ludoviko eĉ ne havis eblon korespondi kun siaj parencoj (ekzemple, kun la filino), kiuj troviĝis ne en Varsovio.

La 14-an de aprilo 1917 Zamenhof mortis. Ĝis sia morto li multe laboris por la movado, por la lingvo. La elstara esperantisto Gaston Waringhien tiel priskribis en sia libro 1887 kaj la sekvo… Zamenhof:

Li estis timema antaŭ la publiko kaj ne estis ema al la oficialaj ceremonioj, kiujn li partoprenis nur pro sia stato kiel kreinto de Esperanto. Li estis unu el tiuj maloftaj homoj, kiuj ludis gravan internacian rolon, kaj tamen havas nenion por timi el la publikigo de sia korespondaĵaro: ĝi rivelas nur lian denaskan ĝentilecon, lian profundan sincerecon kaj lian altan senton pri justeco.

Li ne estis oratoro, parolis milde kaj mallaŭte. Li multe fumis, precipe cigaredojn. Jam de ĉirkaŭ la jaro 1900 li suferis je malforteco de la koro kaj manko de pulso en la piedoj. Tial, kiam liaj enspezoj tion ebligis, li vizitis somere germanajn ban-urbojn.

Sed plej gravaj trajtoj de lia karaktero estis la volforto, per kiu li ĉion oferis por siaj idealoj, kaj la pacienca obstino, per kiu li forpuŝis ĉiujn obstaklojn al ilia efektiviĝado. Kaj tiun volforton kaj tiun paciencon li ĉerpis el la vere senmezura amo, kiu instigis lin alporti, per ĉiuj fortoj de sia korpo kaj spirito, iom da konsolo al tiu fizike kaj morale blindiĝinta homaro en plenumado de la antikva orakolo: “Konsolu, konsolu mian popolon!”.

ذرائع